Κοζάνη
Η Κοζάνη είναι η πρωτεύουσα και
μεγαλύτερη πόλη της περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας, καθώς και της ομώνυμης
περιφερειακής ενότητας. Είναι χτισμένη ανάμεσα στις οροσειρές του Βερμίου,
του Μπούρινου και των Πιερίων, 15 χλμ βορειοδυτικά
της λίμνης του Πολυφύτου, σε υψόμετρο 720 μέτρων από την
επιφάνεια της θάλασσας. Απέχει 120 χλμ από τη Θεσσαλονίκη και
470 χλμ από την Αθήνα. Έχει 41.066 κατοίκους, ενώ ο Καλλικρατικός Δήμος
έχει 71.388 κατοίκους (απογραφή 2011).
Στην πόλη στεγάζονται τμήματα του Πανεπιστημίου Δυτικής
Μακεδονίας και του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος
(ΤΕΙ) της ίδιας περιφέρειας.
Νεολιθική εποχή -
Αρχαία περίοδος - Βυζαντινή περίοδος
Αρχαιότητες από την προϊστορική εποχή μέχρι
τη Βυζαντινή περίοδο έχουν ανακαλυφθεί σε πολλά σημεία της πόλης. Στα
ανατολικά της Κοζάνης, έχει ανασκαφεί νεκρόπολη, η οποία χρονολογείται από
την εποχή του Σιδήρου.
Κατά τη βασιλεία του Φιλίππου Β΄ η περιοχή
ονομαζόταν Ελίμεια και ήταν τμήμα της Άνω Μακεδονίας. Στα
νοτιοδυτικά της σύγχρονης πόλης, στο λόφο Σιόποτο, υπήρχε οικισμός ο οποίος
ονομαζόταν Καλύβια, μεταξύ 1100 και 1300, ίχνη του οποίου
υπάρχουν ακόμα.
Οθωμανική περίοδος - Βαλκανικοί πόλεμοι - Σύγχρονοι καιροί
Το 1392 άποικοι προερχόμενοι από την Πρεμετή,
το Βυθικούκι και την Κόζδιανη της Ηπείρου, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή βόρεια
της Σέλιτσας (που μέχρι σήμερα ονομάζεται Παλιοκόζδιανη) και στη
συνέχεια μεταναστεύοντας ανατολικά συνάντησαν τον οικισμό στα Καλύβια. Οι
κάτοικοι των Καλυβιών δεν τους αποξένωσαν, αλλά τους υποχρέωσαν να χτίσουν τις
κατοικίες τους ανατολικότερα. Οι νέοι κάτοικοι ονόμασαν την περιοχή Τζαμουριά
διασώζοντας το πατρωνύμιο της παλιάς τους περιοχής. Σήμερα η περιοχή ονομάζεται
Τζάμπρα. Επίσης το βραχώδη λόφο επάνω από την Τζάμπρα τον ονόμασαν Σκρίκα ή Σκίρκα
(Σκ’ρκα), που σημαίνει βραχώδες ύψωμα. Αν και υπάρχουν διάφορες εκδοχές για το
όνομα της πόλης η επικρατέστερη είναι πως οι άποικοι αυτοί
της Ηπείρου ονόμασαν το νέο οικισμό Κόσδιανη που στη συνέχεια
μετατράπηκε σε Κόζιανη και οι μετέπειτα λόγιοι το μετασχημάτισαν σε Κοζάνη. Οι
κάτοικοι παλιών και νέων οικισμών ενώνονται σε μια νέα ενιαία κοινότητα,
χτίζουν εκκλησία, κατασκευάζουν υδραγωγεία και κρήνες. Πρώτη καταγεγραμμένη
αναφορά στην Κοζάνη γίνεται σε σουλτανικό φιρμάνι του 1528, σαν οικισμός
με 91 σπίτια, 23 εργένηδες και 15 χήρες.
Το 1649 εκατόν είκοσι οικογένειες από το
χωριό Κτένι, υπό την αρχηγία του προεστού τους Ιωάννη Τράντα,
εγκαταστάθηκαν στη θέση Κρεβατάκια. Ο γιος του Ιωάννη Τράντα, Χαρίσιος,
κατόρθωσε να λάβει Σουλτανικό διάταγμα με προνόμια για τους κατοίκους της
πόλης, με το οποίο η πόλη περιέρχονταν υπό την προστασία της Σουλτανομήτηρος.
Οι κάτοικοι ήταν ελεύθεροι από κάποιους φόρους και απαγορευόταν να μένουν ως
μόνιμοι κάτοικοι οι Μουσουλμάνοι στην πόλη.
Ο Χαρίσιος Τράντας, που θεωρείται ο πρώτος προύχοντας της
πόλης, έκτισε μεγαλοπρεπή οικήματα και στόλισε την πόλη με πλατάνια και κρήνες.
Το 1664 θεμελίωσε το ναό του Αγίου Νικολάου, που αποτελεί και τον
πολιούχο της πόλης. Ο ναός ανακαινίστηκε το 1721. Το 1668 ιδρύεται η
βιβλιοθήκη και η σχολή της Κοζάνης. Τον 17ο και 18ο
αιώνα οι εμπορικές συναλλαγές με τις χώρες της
κεντρικής Ευρώπης δίνουν την ευκαιρία στην πόλη να
αναπτυχθει οικονομικα και πνευματικά. Από τα οικοδομήματα ξεχωρίζει το δημαρχείο,
ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Νικολάου και τα αρχοντικά των Γ. Λασσάνη (στην
ομώνυμη πλατεία) και Γ. Βούρκα. Κατά το 18ο αιώνα, όπως ξένοι περιηγητές
αναφέρουν, ο πληθυσμός της Κοζάνης ήταν ελληνικός και με αυξητικές
τάσεις. Η λεηλασία της πόλης το 1803 από τον Ασλάν Μπέη διέκοψε
παροδικά την ανάπτυξή της. Οι κάτοικοι της Κοζάνης συμμετείχαν στην επανάσταση
του 1821. Σπουδαίος αγωνιστής της επανάστασης του 1821 ήταν
ο Ιωάννης Τσόντζας, που μετείχε της υπεράσπισης των Ψαρών. Άλλοι
Κοζανίτες αγωνιστές του 1821 ήταν οι Μιχαήλ Ιωάννου, Εμμανουήλ
Χατζηκωνσταντίνου, Κωνσταντίνος Ναουμίδης, Ιωάννης Τιάλιος, Γεώργιος Μάρανδος
και Ιωάννης (Νάνος) Μπαρούτας. Σύμφωνα με την απογραφή του 1904, στην πόλη
κατοικούσαν 12.350 Έλληνες, από τους οποίους οι 350 ήταν βλαχόφωνοι.
Κατά το Μακεδονικό Αγώνα οι Κοζανίτες αγωνίστηκαν
για την ελευθερία με σημαντικότερους Μακεδονομάχους, τον
οπλαρχηγό Κωνσταντίνο Σιδέρη (καπετάν Τσίτσο) και τους προύχοντες
Παναγιώτη Λιούφη, Κωνσταντίνο Καπιτσόγλου, Αθανάσιο Μάνο και Νικόλαο Μουμούζια.
Απελευθερώθηκε από τον τουρκικό ζυγό στις 11
Οκτωβρίου 1912 όταν ο ελληνικός στρατός εισήλθε στην πόλη ύστερα από
τη μάχη του Σαραντάπορου. Το 1923 κατά την ανταλλαγή των
πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, πλήθος προσφύγων εγκαταστάθηκαν κυρίως
στα νοτιοανατολικά της Κοζάνης.
Κατά τον 20ο αιώνα η πόλη αναπτύχθηκε ραγδαία, κυρίως λόγω
της εκμετάλλευσης των αποθεμάτων λιγνίτη της περιοχής από τη ΔΕΗ. Ο
σεισμός των 6,6 ρίχτερ που έγινε στην περιοχή στις 13
Μαΐου 1995 προξένησε μόνο υλικές ζήμιες. Σήμερα η Κοζάνη είναι το
εμπορικό, συγκοινωνιακό και διοικητικό κέντρο της Δυτικής Μακεδονίας.
Η ζωή της πόλης είναι πολύ έντονη, γεγονός στο οποίο
συμβάλλουν και οι χιλιάδες φοιτητές των τεχνολογικών ιδρυμάτων (ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας)
και του πανεπιστημίου της πόλης (Πανεπιστήμιο Δυτικής
Μακεδονίας). Την εβδομάδα της Απόκρεω η πόλη ζει στους ρυθμούς του
καρναβαλιού. Το ξεφάντωμα γίνεται στους φανούς, σε όλες τις γειτονιές της
πόλης.
Αξιοθέατα
Η Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη της Κοζάνης είναι η
δεύτερη μεγαλύτερη στην Ελλάδα μετά από αυτή της Αθήνας, και
διαθέτει 153.000 τόμους, περισσότερα από 380 χειρόγραφα, 315 κώδικες και πολλές
σπάνιες εκδόσεις, μεταξύ των οποίων και ένα από τα 17 σωζόμενα πρωτότυπα της
Χάρτας του Ρήγα Φεραίου. Για το λόγο αυτό η Κοζάνη είχε ενταχθεί στο Εθνικό
Πολιτιστικό Δίκτυο Πόλεων με αντικείμενο προώθησης το Βιβλίο και την Ανάγνωση.
Έτσι συστήθηκε το Ινστιτούτο Βιβλίου και Ανάγνωσης και καθιερώθηκε η Κοζάνη
ως πόλη του Βιβλίου. Το Ινστιτούτο έπαψε να υφίσταται μετά την εφαρμογή
του νόμου Καλλικράτη.
Το Λαογραφικό, Ιστορικό και Φυσικής Ιστορίας
Μουσείο βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και στεγάζεται σε κτήριο
μακεδονικής αρχιτεκτονικής.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Κοζάνης στεγάζεται σε
αρχοντικό της πόλης.
Το Μουσείο Σύγχρονης Τοπικής Ιστορίας.
Τα Αρχοντικά του Γρ. Βούρκα και Γ. Λασσάνη από τα
λίγα εναπομείναντα στην πόλη. Στο τελευταίο λειτουργεί η Δημοτική
Χαρτοθήκη όπου μεταξύ των άλλων εκτίθεται και ένα από τα ελάχιστα
πρωτότυπα της χάρτας του Ρήγα Φερραίου.
Ο νέος δημοτικός κήπος της πόλης
Ο Μητροπολιτικός ναός του Αγίου Νικολάου (17ος
αι.) με τις σημαντικές τοιχογραφίες, το ξυλόγλυπτο τέμπλο και το καμπαναριό -
σύμβολο της Κοζάνης.
Άλλα αξιόλογα διατηρητέα κτήρια της πόλης είναι, το κτήριο
της Εθνικής Τράπεζας, το "Δρίζειο" κληροδότημα, το
"Βαλταδώρειο" γυμνάσιο κ.ά.
Το πάρκο Κουρί και το πάρκο του Αγίου
Δημητρίου, όπου βρίσκονται το πνευματικό κέντρο και το Δημοτικό Περιφερειακό
Θέατρο της πόλης. Ο Δημοτικός Κήπος Κοζάνης που δημιουργήθηκε στη θέση του
παλαιου στρατοπέδου Ψυχογιου κερδίζει τις εντυπώσεις προσφέροντας οξυγόνο στην
πόλη.
Αποκριά στην Κοζάνη και αλλές
εκδηλώσεις
Φανός - Κοζανίτικη Αποκριά.
Οι αποκριές στην Κοζάνη έχουν μια ιδιαιτερότητα που τις
κάνει να ξεχωρίζουν. Οι εκδηλώσεις ξεκινούν με χορούς και τραγούδια την
"Τσικνοπέμπτη", 12 μέρες πριν από τη Μεγάλη Αποκριά. Την τελευταία
εβδομάδα γίνεται ένα πραγματικό ξεφάντωμα από μεταμφιεσμένους και μη, που
χορεύουν, "ρίχνονται", στο ρυθμό του τοπικού χορού "έντεκα".
Τη Μεγάλη Αποκριά γίνεται παρέλαση αρμάτων. Εκεί φαίνεται το Κοζανίτικο
χιούμορ, η καυστική σατυρική διάθεση και η πνευματώδης κριτική για κάθε
επίκαιρο θέμα.
Το βράδυ της Αποκριάς, μετά την απογευματινή παρέλαση
αρμάτων, ανάβουν σε κάθε γειτονιά οι "φανοί". Γύρω από τη φωτιά συνεχίζεται
ολονύχτιο γλέντι με Κοζανίτικα σκωπτικά και παραδοσιακά τραγούδια της Αποκριάς.
Μαζί με τους μεζέδες και τα παραδοσιακά Κοζανίτικα "κιχιά"
προσφέρεται και άφθονο κρασί "κοκκινέλι", τοπικής παραγωγής.
Εκτός από την αποκριά, άλλες εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα
στην πόλη, είναι τα Λασσάνεια (προς τιμή του αγωνιστή
της Επανάστασης του 1821 Γ. Λασσάνη), στο τέλος του καλοκαιριού.
Αποτελούνται από θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες, αθλητικούς αγώνες κ.ά. Η
ετήσια εμποροπανήγυρη Νιάημερος γίνεται την πρώτη Τρίτη του Οκτώβρη
στην ομώνυμη περιοχή της πόλης.
Η Φιλαρμονική του Δήμου, η Πανδώρα, είναι η παλιότερη
στην Ελλάδα και συμμετέχει σε όλες τις εκδηλώσεις και εορτές της πόλης.
Οικονομία
Η πόλη και η περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας γενικότερα,
είναι γνωστή για την συνεισφορά της στην ηλεκτρική ενέργεια της χώρας, και ένα
μεγάλο τμήμα του πληθυσμού δουλεύει στα ατμοηλεκτρικά εργοστάσια
της Δ.Ε.Η., που παράγουν ηλεκτρισμό με πρώτη ύλη το λιγνίτη. Άλλα προϊόντα
της περιοχής είναι τα μάρμαρα, ο κρόκος, φρούτα, κρασιά και διάφορα
εξειδικευμένα βιοτεχνικά είδη. Η περιοχή της Κοζάνης είναι η μοναδική
κροκοκαλλιεργούμενη περιοχή της χώρας μας σε μερικά χωριά της οποίας (Κρόκος,
Καρυδίτσα, Αγία Παρασκευή, Ανω Κώμη, Κάτω Κώμη, Λευκοπηγή, Πετρανά κ.λπ.)
γίνεται από πάρα πολλά χρόνια συστηματική καλλιέργεια του φυτού. Πολλές
Τράπεζες έχουν υποκαταστήματα στην πόλη, ενώ σημαντικός για την τοπική
οικονομία είναι και ο ρόλος της Συνεταιριστικής Τράπεζας Νομού Κοζάνης. Κάθε
Σεπτέμβριο στην περιοχή Κοίλα, Κοζάνης, στο Εκθεσιακό Κέντρο της Δυτικής
Μακεδονίας, γίνεται η εμπορική έκθεση, όπου συμμετέχουν με τοπικά προϊόντα
έμποροι από την Ελλάδα αλλά και από άλλα κράτη των Βαλκανίων.
(πηγη: Βικιπαίδεια)